ĐẦU TƯ VÀO KHỞI NGHIỆP LĨNH VỰC THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ CỦA VIỆT NAM NĂM 2021

Theo báo cáo do Google, Temasek và Bain&Co đồng công bố, thị trường thương mại điện tử của Việt Nam tăng trưởng 46% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 13 tỷ USD và dự kiến đạt 39 tỷ USD vào năm 2025. Để đạt được mức tăng trưởng này, ngoài đại dịch COVID, các yếu tố quan trọng khác là nền kinh tế Internet phát triển nhanh, số lượng người mua sắm trực tuyến ngày càng tăng và chính sách ưu đãi của Chính phủ.

TỔNG QUAN THỊ TRƯỜNG
Thị trường thương mại điện tử Việt Nam
So với các nước Đông Nam Á khác, Việt Nam nằm trong top 3 quốc gia có tốc độ tăng trưởng bán lẻ cao nhất, sau Indonesia. Về doanh số, thương mại điện tử Việt Nam dự kiến sẽ tăng trưởng 80% so với cùng kỳ năm ngoái và tăng trưởng gấp 5 lần trong 5 năm. Đây là kỳ vọng tăng trưởng tổng giá trị hàng hóa (GMV – Gross merchandise value) bán lẻ trực tuyến cao nhất trong số các quốc gia Đông Nam Á, tăng 4,5 lần từ năm 2021 đến năm 2026, trong khi tổng GMV Đông Nam Á được dự báo sẽ tăng gấp đôi trong 5 năm tới.
Số lượng người sử dụng thương mại điện tử dự kiến sẽ tăng 37% lên 71 triệu người dùng tại Việt Nam vào năm 2025. Theo dự báo của eCommerce DB, Việt Nam cũng là quốc gia sẽ có mức tăng trưởng người dùng cao nhất, 37% trong 5 năm giai đoạn 2021-2025, so với Trung Quốc (24%), Mỹ (11%) và Anh (6%)

COVID-19 là một chất xúc tác bất ngờ cho sự tăng trưởng của thương mại điện tử gần đây
Mặc dù đạt tốc độ tăng trưởng thần kỳ trong những năm gần đây, nhưng thương mại điện tử Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục phát triển khi đại dịch bùng phát tạo ra một xu hướng tiêu dùng mới trong ngành, đặc biệt là đối với người tiêu dùng trẻ. Theo Nielsen, kể từ khi đại dịch bùng phát vào năm 2020, nhu cầu mua sắm qua các nền tảng thương mại điện tử trong nước đã tăng mạnh. Tính đến nay, hơn 70% dân số Việt Nam đã truy cập Internet, trong đó, 53% người dân sử dụng ví điện tử và thanh toán khi mua hàng trực tuyến. Trong đó, 2 thành phố lớn là Hà Nội và Hồ Chí Minh đã chiếm tới 70% tổng lượng giao dịch trên các nền tảng thương mại điện tử.

Ngày càng nhiều doanh nghiệp tham gia vào thương mại điện tử
COVID-19 cũng đã giúp tăng tốc số hóa. Các doanh nghiệp thay vì sử dụng các phương thức kinh doanh truyền thống đã bắt đầu đẩy mạnh kinh doanh trực tuyến. Tại Việt Nam, các kênh bán lẻ truyền thống, cửa hàng mẹ và bé và các doanh nghiệp nhỏ (micro enterprises – MSME) vẫn là trụ cột của lĩnh vực bán lẻ, chiếm tỷ trọng đáng kể gần 80%
tổng sản lượng bán lẻ. Ngoài ra, trong một thời gian dài, MSME vẫn chưa được khai thác cho các công ty khởi nghiệp thương mại điện tử. Do một số dấu hiệu tích cực của thương mại B2B vào năm 2021, những người chơi thương mại B2B có thể tìm ra nhiều cách hơn để giải quyết các vấn đề tồn tại trong quá trình đặt hàng, giao hàng giữa người mua và nhà cung cấp. COVID-19 như một làn sóng tác động đến việc chuyển đổi mô hình và cách thức kinh doanh của họ, thực tế đã chứng minh hình thức kinh doanh trực tuyến mang lại nhiều thuận lợi hơn trong mùa dịch bệnh. Có tới 24,1% nhà bán lẻ trên các nền tảng thương mại điện tử, Facebook, Instagram và các trang web ghi nhận sự tăng trưởng trong và ngay cả sau khi dịch.

Các động lực tăng trưởng chính
Để đạt được mức tăng trưởng này, ngoài đại dịch COVID-19, các yếu tố quan trọng khác là nền kinh tế Internet phát triển nhanh, người mua hàng trực tuyến ngày càng tăng và chính sách ưu đãi của Chính phủ.

Việt Nam là một nền kinh tế Internet phát triển nhanh chóng
COVID-19 cũng đã giúp tăng tốc số hóa. Các doanh nghiệp thay vì sử dụng các phương thức kinh doanh truyền thống đã bắt đầu đẩy mạnh kinh doanh trực tuyến. Tại Việt Nam, các kênh bán lẻ truyền thống, cửa hàng mẹ và bé và MSME vẫn là trụ cột của lĩnh vực bán lẻ, chiếm tỷ trọng đáng kể gần 80% tổng sản lượng bán lẻ.

Ngày càng nhiều người chủ yếu mua sắm trực tuyến
Người mua sắm trực tuyến của Việt Nam dự kiến sẽ tăng từ 45,6 triệu người vào năm 2020 lên 70,9 triệu người vào năm 2025 với tốc độ CAGR là 12%. Năm 2021, tỷ lệ người mua hàng trực tuyến tăng 1,2 lần so với năm 2020.

Ngoài ra, Chính phủ Việt Nam đã công bố kế hoạch phát triển thương mại điện tử quốc gia cho Việt Nam, theo đó ngành này sẽ tăng trưởng 25% mỗi năm để đạt doanh số 35 tỷ USD trong vòng 5 năm tới. Kế hoạch này sẽ tập trung vào việc tăng tốc thị trường thương mại điện tử địa phương để tạo ra một môi trường kinh doanh bền vững và cạnh tranh đồng thời khuyến khích tăng trưởng các ngành ở các khu vực kém phát triển của đất nước. Nó cũng vạch ra việc phát triển thị trường xuất khẩu cho hàng hóa Việt Nam, với các mục tiêu bao gồm việc cho phép các giao dịch thương mại điện tử xuyên biên giới từ bên ngoài Việt Nam.
Các xu hướng thương mại điện tử đáng chú ý Thương mại điện tử tiếp tục thu hút tỷ trọng USD đầu tư vào Việt Nam. Lĩnh vực này đã sẵn sàng để tiếp tục tạo ra các cơ hội đầu tư, nhờ các mô hình kinh doanh mới sáng tạo và cơ sở hạ tầng hỗ trợ.

Trong lĩnh vực B2C, tốc độ huy động vốn đã chậm lại do 2 trong 4 công ty thống lĩnh (Shopee và Lazada) đã được hỗ trợ bởi các công ty khổng lồ trong khu vực, các công ty này đang phát triển gần đến giai đoạn trưởng thành và không có đối thủ mới tham gia trực tiếp vào lĩnh vực này. Thương vụ thương mại điện tử B2C nổi bật vào năm 2021 thuộc về Tiki, một nền tảng thương mại điện tử trong chuỗi E với tổng tài trợ 285 triệu USD. Đầu tư đã có sự gia tăng vào các công ty khởi nghiệp B2B ở Việt Nam, điều này cho thấy thời điểm chín muồi cho các dịch vụ B2B, bao gồm cả trong lĩnh vực thương mại điện tử.

Trong bước phát triển tiếp theo, các công tythương mại điện tử đang tiến sâu hơn vào các dịch vụ tài chính để cung cấp nhiều giải pháp hơn cho khách hàng. Thời gian đốt tiền để có được người dùng đã qua đối với các nền tảng thương mại điện tử. Các doanh nghiệp hiện phải tìm ra những cách bền vững để giảm chi phí có được người dùng mới và giữ chân người dùng hiện tại bằng cách cung cấp nhiều giải pháp hơn, tạo ra nhiều giá trị hơn cho khách hàng, đặc biệt là các dịch vụ tài chính. Từ phía nhà đầu tư, lĩnh vực thương mại điện tử của Việt Nam đang trải qua một giai đoạn thay đổi đầy thú vị khi sẵn sàng mở ra một làn sóng mới về các công cụ hỗ trợ thương mại điện tử. Khi thị trường trưởng thành, sẽ ngày càng có nhiều công ty cung cấp các sản phẩm thích hợp cho thương mại điện tử.
Có thể thấy rằng, thời gian để một nhóm đồng sáng lập do VC hậu thuẫn tại Việt Nam xây dựng đối thủ cạnh tranh B2C với Tiki hoặc Lazada có lẽ đã trôi qua. Hiện nay, bằng chứng là rất nhiều công cụ hỗ trợ thương mại điện tử đang nổi lên, ví dụ: các dự án liên doanh tập trung vào một vấn đề cụ thể trong ngành thương mại điện tử.
Ở Đông Nam Á, cũng có nhiều công cụ hỗ trợ thương mại điện tử mọc lên như nấm, chẳng hạn như việc sử dụng các giải pháp bảo hiểm sáng tạo để mang lại lợi nhuận tức thì cho khách hàng (Return Genie) hoặc cung cấp dịch vụ kho hàng theo yêu cầu và thực hiện đa kênh (Locad).

BỐI CẢNH THỊ TRƯỜNG
Bản đồ thương mại điện tử Việt Nam
Thương mại điện tử B2C
Trong những năm gần đây, vì không có doanh nghiệp mới tham gia vào thị trường B2C cạnh tranh khốc liệt này, nên phần lớn thị phần được chiếm hữu bởi những doanh nghiệp đã thành danh. Theo iPrice Group, 3 trang thương mại điện tử phổ biến nhất là Shopee, Lazada và Tiki lần lượt chiếm 57%, 16% và 13% thị trường. 14% còn lại thuộc về các nền tảng khác.

Shopee là nền tảng phổ biến nhất về lượt truy cập hàng tháng, số lượng người dùng và số lượt tải xuống. Lazada là nền tảng kỹ thuật số phổ biến thứ hai tại Việt Nam trong quý 3 năm 2021, tiếp theo là Tiki. Xét về lượt truy cập hàng tháng, 2 website Thegioididong và Dienmayxanh đứng thứ 2 và 3, sau Shopee. Tiki: được thành lập vào năm 2010 với tư cách là một nền tảng bán sách, Tiki kể từ đó đã phát triển thành một nền tảng thương mại điện tử vận hành các trung tâm thực hiện thị trường trực tuyến và mạng lưới hậu cần. Năm ngoái, Tiki đã bổ sung các dịch vụ mới vào sản phẩm của mình, bao gồm TikiPro hỗ trợ lắp đặt thiết bị gia đình và dịch vụ giao thực phẩm thô TikiNgon. Tiki cũng vận hành TikiTrading để phân phối một số danh mục sản phẩm nhất định. Shopee: Shopee là một trong những nền tảng thương mại điện tử lớn nhất và vẫn chiếm ưu thế về lượt truy cập trong cả năm. Có 3 xu hướng phát triển chính trong năm 2021 bao gồm tăng cường áp dụng thanh toán kỹ thuật số, thúc đẩy hậu cần và thay đổi cách người bán bán sản phẩm của họ. Lazada: Lazada đã tăng trưởng mạnh mẽ trong hơn một năm rưỡi qua do đại dịch gây ra. Sendo: được thành lập vào năm 2012, Sendo là một trong 4 ông lớn trên thị trường thương mại điện tử Việt Nam. Sendo đã triển khai các chương trình đồng hành quảng bá và phát triển cùng thương hiệu Việt trong các sự kiện lớn, đồng thời, tổ chức chương trình miễn phí vận chuyển hàng Việt và hoàn tiền 100% khi nhận hàng kèm theo voucher mua hàng nhằm gia tăng số lượng đơn hàng cho các doanh nghiệp Việt.

Thương mại điện tử B2B

Năm 2021, Việt Nam cũng như châu Á đang chứng kiến lĩnh vực thương mại điện tử B2B bắt đầu bước vào thời điểm bùng nổ và thu hút nhiều nhà đầu tư đầu tư vào các công ty khởi nghiệp. Gần đây, các công ty khởi nghiệp thương mại điện tử B2B đang tập trung vào việc kết nối kinh doanh với các nhà cung cấp và cố gắng giải quyết các quy trình thủ công và không hiệu quả, dẫn đến lãng phí thời gian và chi phí cao hơn cho cả người mua và nhà cung cấp khi mua sắm hàng hóa. Một số công ty khởi nghiệp đáng chú ý gần đây đã gây
quỹ thành công như Telio, EI Industrial và Kilo. Đây là dấu mốc quan trọng trong quá trình đầu tư và phát triển cho nền tảng thương mại điện tử B2B.
Telio: một nền tảng thương mại điện tử kết nối các nhà bán lẻ với các thương hiệu và nhà bán buôn gần đây đã huy động được tổng cộng 51 triệu USD từ các nhà đầu tư do VNG dẫn đầu (22,5 triệu USD); GGV Thủ đô; Tiger Global, ..
Vinshop: được VinGroup ra mắt thông qua One Mount Group, Vinshop là ứng dụng dành cho các chủ cửa hàng tạp hóa và các đối tác, giúp họ nhập hàng với giá sỉ trực tiếp từ nhà cung cấp.
EI Industrial: thị trường B2B tập trung vào công nghiệp đầu tiên tại Việt Nam nhằm mục đích tăng tốc mua sắm kỹ thuật số trong nước. Nền tảng hiện đang phục vụ hơn 500 khách hàng tại Việt Nam, bao gồm các công ty toàn cầu như Esquel Group, Heineken, Toshiba, Olam, Aqua, Oishi, Wahl và Central Group.
Kilo: được thành lập vào năm 2020, Kilo là một nền tảng kết nối các nhà bán buôn với các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa và muốn số hóa chuỗi giá trị bán lẻ địa phương thông qua công nghệ. Nền tảng và công cụ của Kilo cho phép các MSME tại địa phương quản lý hoạt động kinh doanh trên nhiều kênh bán hàng, chẳng hạn như ứng dụng của Kilo, Facebook và Zalo, đồng thời tối ưu hóa vòng quay hàng tồn kho để tiết kiệm chi phí và giảm rủi ro trong dài hạn.
CƠ HỘI VÀ THÁCH THỨC
Cơ hội
Tình hình đại dịch liên tục phát triển đã thúc đẩy mạnh mẽ các doanh nghiệp và người dùng chuyển sang các nền tảng trực tuyến, một xu hướng sẽ tiếp tục trong bình thường mới. Theo đó, các cơ hội chính cho thị trường thương mại điện tử Việt Nam năm 2021 bao gồm: tăng đòn bẩy của các nền tảng truyền thông xã hội và KOL, tăng cường ứng dụng thanh toán kỹ thuật số; Logistics sẽ đi đầu, đổi mới chiến lược bán lẻ của các thương hiệu và người bán. Tăng cường đòn bẩy các nền tảng truyền thông xã hội và báo cáo gần đây của KOL Facebook ghi nhận rằng hơn một nửa (51%) người tiêu dùng được khảo sát trên khắp thế giới chọn mua các sản phẩm đã được sử dụng bởi những người nổi tiếng, blogger, vlogger và những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội, hiệp hội (KOL) giới thiệu hoặc chia sẻ kinh nghiệm. Sự sáng tạo, mức độ nổi tiếng và tầm ảnh hưởng của các KOL đã giúp thu hút nhiều người dùng hơn, đồng thời giúp tăng uy tín của các 16 nền tảng và thương hiệu thương mại điện tử.
Vào năm 2021, người tiêu dùng mong đợi việc giao hàng hiệu quả hơn. Do đó, các doanh nghiệp và người bán hàng cần sử dụng công nghệ một cách hiệu quả để đảm bảo hàng hóa được giao nhanh chóng và tiết kiệm. Để làm được điều này, cần phải giám sát toàn bộ quá trình từ khi phê duyệt đến khi giao hàng, bao gồm cả việc liên tục củng cố mạng lưới hậu cần và năng lực kho hàng. Tại Việt Nam, hình thức này bắt đầu từ 3 năm trước với sự tiên phong của Lazada. Tính đến thời điểm hiện tại, nhiều nền tảng thương mại điện tử lớn đãưa chuộng hình thức khuyến mại mới này, mang lại lợi ích song phương cho cả doanh nghiệp lẫn thương hiệu đối tác và người bán. Thanh toán kỹ thuật số trở nên phổ biến Các cuộc khảo sát thị trường cho thấy thanh toán kỹ thuật số là phương thức giao dịch được ưa chuộng trên các nền tảng thương mại điện tử. Điều này sẽ thúc đẩy xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt khi mua sắm tại các cửa hàng. Theo ghi nhận của Shopee, tổng số đơn hàng thanh toán qua ví điện tử Airpay trên toàn khu vực đã tăng gấp 4 lần. Trong đó, nhóm tăng trưởng mạnh nhất tại hầu hết các thị trường là nhóm người dùng trên 50 tuổi. Điều này chứng tỏ khả năng tiếp cận của ví Airpay trong thời đại thường được coi là khó thích ứng với thanh toán kỹ thuật số. Ngoài sự gia tăng trong việc sử dụng ứng dụng AirPay, số lượng những cửa hàng là đối tác tại Việt Nam sử dụng thanh toán bằng ví AirPay cũng đã tăng gấp đôi vào năm 2020. Bao gồm các đối tác như 7-Eleven, MyKingdom và Guardian. Logistics sẽ dẫn đầu Vận chuyển là chìa khóa của nhiều nền tảng mua sắm trực tuyến. Nó đã được đưa vào chiến lược tăng trưởng của Tiki vào năm 2021. Richard Trieu Pham, Giám đốc tài chính của Tiki, cho biết nền tảng này đầu tư hàng chục triệu USD vào công nghệ và hậu cần mỗi năm và con số này dự kiến sẽ tăng lên trong tương lai. Đối với Shopee, Shopee Express đã mở rộng phạm vi tiếp cận của mình để tiếp cận nhiều người dùng hơn bao gồm cả người dùng ở khu vực nông thôn vào năm 2020. Shopee chứng kiến nhiều doanh nghiệp khai thác hiệu quả hạ tầng logistics với số lượng hàng xuất kho tăng
gấp 3 lần. Đổi mới trong chiến lược bán lẻ của các thương hiệu và người bán, thay đổi cách người bán bán sản phẩm của họ Đại dịch đã khuyến khích các doanh nghiệp từ các thương hiệu cao cấp đến các doanh nghiệp nhỏ đẩy mạnh kinh doanh trực tuyến. Điều này đã dẫn
đến xu hướng thứ ba, trong đó các doanh nghiệp và người bán phải áp dụng chiến lược kỹ thuật số sáng tạo để tiếp cận người dùng trong bối cảnh xã hội có khoảng cách.
Các doanh nghiệp cũng đang áp dụng công nghệ để cải thiện cuộc sống của người dùng trong khu vực. Phương thức kết nối trực tiếp giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng thông qua công nghệ đang là xu hướng phát triển mới và đầy tiềm năng. Để hỗ trợ tốt hơn cho việc kinh doanh bán hàng trên nền tảng thương mại điện tử, các ông lớn thương mại điện tử đã tích hợp trò chơi giải trí, phát trực tiếp và mạng xã hội. Do thời kỳ xã hội xa cách, người tiêu dùng sử dụng các nền tảng trực tuyến vừa để đáp ứng nhu cầu thiết yếu hàng ngày vừa cho mục đích giải trí. Do đó, các nền tảng thương mại điện tử phải tích hợp các yếu tố tương tác như 17 trò chơi, livestream để tăng kết nối với người dùng.
Thách thức
Lĩnh vực thương mại điện tử B2C ngày càng trưởng thành hơn, tạo ra rào cản lớn cho các công ty mới tham gia thị trường Với thị phần lớn của Shopee, Tiki và Lazada, càng khó cho các công ty khởi nghiệp tham gia thị trường B2C khi người tiêu dùng đã từng mua sắm
trên các kênh này. Hơn nữa, các công ty này phải bắt đầu nghĩ đến việc tạo ra lợi nhuận thay vì tăng trưởng lưu lượng truy cập hoặc số lượng người dùng đơn thuần, nếu không họ có nguy cơ gặp phải số phận tương tự của Lotte.vn và Adayroi. Các doanh nghiệp thương mại điện tử đang phải đối mặt với những khó khăn do gián đoạn chuỗi cung ứng và cơ sở hạ tầng trong COVID-19
Các biện pháp phong tỏa nghiêm ngặt để ngăn chặn đợt bùng phát dịch nhiễm COVID tồi tệ nhất của Việt Nam kể từ khi đại dịch bắt đầu đang cắt giảm nghiêm trọng sản xuất của các nhà máy, đặc biệt là đối với hàng điện tử, giày dép, quần áo và hàng dệt may, và các bến cảng biển thiếu đủ thiết bị để xuất khẩu hàng hóa.
KẾT LUẬN
Bị ảnh hưởng bởi COVID-19, bối cảnh thương mại điện tử của Việt Nam đã thay đổi rất nhiều theo hướng tích cực hơn. Đối với các nhà đầu tư, các kịch bản thoái vốn phổ biến có thể là IPO hoặc M&A với công ty cùng ngành tại Việt Nam hoặc thị trường khu vực.
– Thương mại B2C của Việt Nam vẫn là một mảng được thống trị bởi 4 người chơi lớn nhất:
Shopee, Lazada, Tiki, Sendo. Các công ty này phải mở rộng dịch vụ cũng như áp dụng công nghệ mới để hỗ trợ hành trình bán và mua hàng theo thời gian để thích ứng với sự thay đổi hành vi của khách hàng. Thời điểm thoái vốn cho các công ty này (một trong số đó là IPO) ngày càng gần, mở ra viễn cảnh rõ ràng hơn cho các nhà đầu tư, điển hình là kế hoạch IPO của Tiki. Thương mại điện tử B2C vẫn có những ngóc ngách mà các công ty khởi nghiệp có
thể tận dụng nếu muốn tham gia vào phân khúc này.
– Thương mại điện tử B2B gần đây đang trên đà phát triển ở cả thị trường Việt Nam và Đông Nam Á, với những thông tin tích cực về sự phát triển thuận lợi và điều kiện phù hợp của nền kinh tế MSMEs tại Việt Nam cũng như dòng vốn đổ vào các công ty khởi nghiệp B2B trong năm qua. Năm 2021 đánh dấu thời điểm thích hợp cho các công ty khởi nghiệp
B2B. Thị trường đang dần nóng lên và vẫn còn nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư. Trong những năm tới, Việt Nam và các nước Đông Nam Á sẽ tiếp tục chứng kiến những năm bùng nổ đầu tư vào các công ty khởi nghiệp B2B.
– Năm 2021 cũng chứng kiến các mô hình thương mại điện tử khác nổi lên: dropshipping hoặc thương mại xã hội, với xu hướng nghiêng về các yếu tố cần thiết cùng với sự thay đổi trong hành vi của khách hàng. Đây là cơ hội để thương mại điện tử gia tăng lượng người mua sắm trực tuyến và thay đổi chính mình để chiếm thêm thị phần của thị trường lớn hơn.